Alles stroomt

De Griekse Filosoof Heraclites was zijn tijd ver vooruit. “Panta rhei”, sprak hij: “Alles is in beweging.” “Niets is ooit, maar alles wordt”, voegde Plato er aan toe. Waarop ook Aristoteles een duit in het zakje deed: “Niets is standvastig”. En waarschijnlijk hadden ze allemaal gelijk, al leek de geschiedenis van het mooie plaatsje Boxtel lange tijd als tegenvoorbeeld te kunnen fungeren.

In de Middeleeuwen stond in het centrum van Boxtel aan de Molenstraat een huishoudschool. De school had de poëtische naam Pantarhei, want de doelstelling van het instituut was wilde jonge meiden te ontwikkelen tot gedegen kuise huisvrouwen die goed voor hun man en kinderen konden zorgen. Dat ideaal raakte echter al gauw uit de mode. Onder invloed van Isabella van Castilië, Maria de Medici, Anna en Maria Tesselschade Roemersdochter Visscher, Anne Marie van Schurman, Christina van Zweden, Catharina de Grote en Alletta Jacobs werd het al in de vroege Renaissance duidelijk dat voor meisjes meer was weggelegd dan een carrière achter de pappot en tussen de poepluiers en de school werd dan ook al ras opgeheven en gesloopt. Tot zo ver klopt alles met de aloude opvattingen van de filosofen. De huishoudschool had, net als alles in dit aardse bestaan, geen blijvend karakter en verdween. Maar wat er toen gebeurde, werpt een geheel ander licht op de wijsbegeerte en deed gerede twijfels rijzen aan de algemene geldigheid van de oude Griekse postulaten. Want met het braakliggende terrein gebeurde niets. Niemand deed er wat aan. Instituties als de Dienst Domeinen en de Gemeente Boxtel, die inmiddels stadsrechten had gekregen, lieten het terrein liggen voor wat het was. De natuur en de hondenliefhebbers hadden er vrij spel.

Eeuwenlang bleef deze situatie zo hij was. Niets wees erop dat er nog ooit iets zou veranderen. Er ontstond een natuurgebied dat zijn weerga niet kende in de verre omgeving. De Boxtelse bevolking noemde het de Pantarhei of Pantarheide, want het volksgeloof wilde dat er vroeger een heidegebied was geweest, dat later door natuurlijke uitzaaiing was uitgegroeid tot een dicht bos en het zag er naar uit dat het oerbos, bevolkt door kamsalamanders en korenwolven, altijd zou blijven bestaan. Lange tijd gold het onder filosofen zelfs als falsificatie van de Stellingen van Heraclites, Plato en Aristoteles. Want als iemand ooit nog “Panta rhei” durfde beweren, werd wereldwijd door iedere weldenkende wetenschapper op de Pantarheide in Boxtel gewezen, want daar bleef alles hetzelfde en daar veranderde niets.

Zeer recent zijn Heraclites c.s. echter gerehabiliteerd. De gemeente Boxtel heeft het terrein afgegraven. De enige zorg onder filosofen is nu dat er daadwerkelijk duurzame woningen zullen worden gebouwd. Wellicht zullen die de tand des tijds wel overleven. En dan is Heraclites’ stelling definitief weerlegd.